TRAMWAJE WARSZAWSKIE
STRONA PRYWATNA


NOCNE LINIE TRAMWAJOWE


Uruchomienie tramwaju elektrycznego dało impuls do stopniowej rozbudowy sieci dzięki czemu tramwaje stały się podstawowym środkiem transportu w Warszawie. Miasto jednak funkcjonowało nie tylko w dzień ale i w nocy, a wtedy tramwaje grzecznie stały w remizach i potencjalnym pasażerom pozostawały do dyspozycji własne nogi lub nieliczne taksówki. Sytuacja zmieniła się w 1921r - wtedy to urzędnicy miejscy zadecydowali o uruchomieniu nocnej linii tramwajowej mającej odwieźć warszawiaków do domów po zabawie sylwestrowej - oczywiście za odpowiednią zapłatą. W dniu 31 grudnia 1921r. "tytułem próby na 1 tydzień" uruchomiono linię oznaczoną numerem '10', łączącą pl.Teatralny z pl.Zbawiciela (przez Krakowskie Przedmieście, Nowy Świat, Al.Jerozolimskie i Marszałkowską). Próba wypadła pomyślnie i już 3 stycznia 1922r. linię '10' przedłużono po moście Kierbedzia do Dworca Wileńskiego, a 14 stycznia tego roku uruchomiono drugą linię nocną (oznaczoną numerem '20') łączącą pl.Zbawiciela z bliską Wolą.

10 PL. ZBAWICIELA - Marszałkowska - Al. Jerozolimskie - Nowy Świat - Krakowskie Przedmieście - Nowy Zjazd - most Kierbedzia - Zygmuntowska - DWORZEC WILEŃSKI
20 PL. ZBAWICIELA - Marszałkowska - Królewska - Krakowskie Przedmieście - Trębacka - Nowosenatorska - pl. Teatralny - Bielańska - Leszno - Żelazna - CHŁODNA/ŻELAZNA


Linie nocne działały między 23.30 a 2.00 w nocy, kursowały na nich pojedyncze wagony silnikowe. Komunikacja nocna okazała sukcesem co zaowocowało dalszą rozbudową sieci. 16 grudnia 1922r wydłużono linię '10' do ul.Wileńskiej a linię '20' do Rogatek Wolskich, natomiast rok później obie linie przedłużono do placu Unii Lubelskiej. W 1925r. uruchomiono kursy wypadowe linii '10' do Dworca Wschodniego. W rok później, 15 października 1926r. wszystkie kursy tej linii skierowano do Dworca Wschodniego (wycofując tym samym z ul. Wileńskiej). Zmiany dotknęły także linię'20' - 13 lutego 1927r. wydłużono ją do ul. Młynarskiej. Dwukrotnie (w 1927r i 1928r) uruchamiano nową linię '30', za każdym razem jednak po kilku miesiącach była likwidowana. Tak więc na kilka następnych lat utrzymał się układ z dwoma liniami nocnymi.

10 PL. UNII LUBELSKIEJ - Marszałkowska - Al. Jerozolimskie - Nowy Świat - Krakowskie Przedmieście - Nowy Zjazd - most Kierbedzia - Zygmuntowska - Targowa - Kijowska - DWORZEC WSCHODNI
20 PL. UNII LUBELSKIEJ - Marszałkowska - Królewska - Krakowskie Przedmieście - Trębacka - Focha - pl. Teatralny - Bielańska - Leszno - Żelazna - Chłodna - Wolska - Młynarska - MŁYNARSKA


Poprawa sytuacji gospodarczej po wielkim kryzysie zwiększyła mobilność społeczeństwa Warszawy, a stopniowa rozbudowa miasta wymagała wymagała uruchamiania coraz to nowych linii komunikacyjnych. Dotyczyło to także komunikacji nocnej - i tak 5 listopada 1932r uruchomiono nocne połączenie Śródmieścia z Ochotą (dzięki skierowaniu linii '10' na pl.Narutowicza), Wierzbnem (poprzez wydłużenie linii'20') i Żoliborzem (dzięki uruchomionej ponownie, tym razem po innej trasie, linii '30').

10 PL. NARUTOWICZA - Filtrowa - Sucha - 6 Sierpnia - Śniadeckich - Marszałkowska - Al. Jerozolimskie - Nowy Świat - Krakowskie Przedmieście - Nowy Zjazd - most Kierbedzia - Zygmuntowska - Targowa - Kijowska - DWORZEC WSCHODNI
20 WIERZBNO - Puławska - Marszałkowska - Królewska - Krakowskie Przedmieście - Trębacka - Focha - pl. Teatralny - Bielańska - Leszno - Żelazna - Chłodna - Wolska - Młynarska - MŁYNARSKA
30 PL. TRZECH KRZYŻY - Nowy Świat - Krakowskie Przedmieście - Trębacka - Focha - pl. Teatralny - Bielańska - Nalewki - pl. Muranowski - Sierakowska - Szymanowska - Krajewskiego - Zajączka - Mickiewicza - PL. WILSONA
stan na 05.11.1932r.


Kolejnych zmian dokonano w 1933r - najpierw w styczniu tego roku uruchomiono kurs nocny z Dworca Głównego przez most Poniatowskiego na Grochów (początkowo tramwaj kończył kurs przy ul. Podskarbińskiej, po tygodniu linię wydłużono do Wiatracznej), a 4 grudnia 1933r uruchomiono kolejne kursy nocne z pl. Teatralnego do Czerniakowa, Gocławka i Pelcowizny. Linie te nie posiadały numerów - były oznaczone jedynie tablicą kierunkową z nazwą krańca. W tym czasie uruchomiono też pierwszą nocną linię podmiejską - dwa kursy oznaczone 'A extra' łączyły remizę "Wola" z zakładami lotniczymi na Okęciu, umożliwiając w ten sposób odwiezienie pracowników drugiej zmiany do domów (w 1933r. jeden z tych kursów skrócono do remizy "Rakowiec"). 1 lipca 1935r uruchomiono połączenia z kolejnymi osiedlami tworząc tzw "kursy wypadowe" na istniejących już liniach '20' (jeden kurs do Boernerowa, leżącego wtedy poza granicami Warszawy) oraz '30' (po jednym kursie na Marymont i Bielany).

Kolejne zmiany wprowadzono 6 lipca 1936r - linię'10' wycofano spod Dworca Wschodniego kierując ją na Radzymińską, natomiast linię '20' wycofano z Młynarskiej, wydłużając jej przebieg wzdłuż ul. Wolskiej do skrzyżowania z ul.Bema. 1 maja 1937 uruchomiono kolejną linię nocną '40' łączącą pl.Zbawiciela z ul.Rakowiecką oraz nieznacznie zmieniono przebieg linii '10' w Śródmieściu. Najprawdobniej też w maju 1937r powstała kolejna już podmiejska linia nocna 'W extra' łącząca pl. Zbawiciela z Wilanowem. Kilka miesięcy potem - 1 sierpnia 1937r. uporządkowano system komunikacji nocnej, nadając wszystkim kursom miejskim odpowiednie oznaczenia cyfrowe (przy okazji wydłużono linię '20' do krańca Służew). W prawie niezmienionym stanie (poza likwidacją linii A extra, uproszczeniem przebiegu linii '30' i nieznacznym wydłużeniem linii '20' do Służewca) taki układ linii nocnych dotrwał do września 1939r.

10 PL. NARUTOWICZA - Filtrowa - Sucha - 6 Sierpnia - pl.Zbawiciela - Marszałkowska - Al. Jerozolimskie - Nowy Świat - Krakowskie Przedmieście - Nowy Zjazd - most Kierbedzia - Zygmuntowska - Targowa - Ząbkowska - Radzymińska - RADZYMIŃSKA
20 SŁUŻEW - Puławska - Marszałkowska - Królewska - Krakowskie Przedmieście - Trębacka - Focha - pl. Teatralny - Bielańska - Leszno - Żelazna - Chłodna - Wolska - BEMA/WOLSKA
30 PL. TRZECH KRZYŻY - Nowy Świat - Krakowskie Przedmieście - Trębacka - Focha - pl. Teatralny - Bielańska - Nalewki - pl. Muranowski - Muranowska - Bonifraterska - Mickiewicza - PLAC WILSONA
40 PL. ZBAWICIELA - Marszałkowska - Puławska - Rakowiecka - RAKOWIECKA (linia kursowała tylko w dni przedświąteczne i świąteczne)
50 PL. TEATRALNY - Focha - Trębacka - Krakowskie Przedmieście - Nowy Świat - pl. Trzech Krzyży - Książęca - Czerniakowska - Powsińska - MIASTO-OGRÓD CZERNIAKÓW
60 PL. TEATRALNY - Focha - Trębacka - Krakowskie Przedmieście - Nowy Świat - al. 3 Maja - most Poniatowskiego - al. Poniatowskiego - al. Zieleniecka - Zamoyskiego - Grochowska - GOCŁAWEK
70 DWORZEC GŁÓWNY - Al. Jerozolimskie - most Poniatowskiego - al. Poniatowskiego - al. Zieleniecka - Zamoyskiego - Grochowska - GOCŁAWEK
80 PL. TEATRALNY - Focha - Trębacka - Krakowskie Przedmieście - Nowy Zjazd - most Kierbedzia - Zygmuntowska - Targowa - Wileńska - Konopacka - 11 Listopada - Odrowąża - Białołęcka - Poborzańska - Wysockiego - PELCOWIZNA
90 PL. ŻELAZNEJ BRAMY - Żabia - pl. Bankowy (powrót: pl. Bankowy - Przechodnia) - Senatorska - Bielańska - Tłomackie - Leszno - Górczewska - Księcia Janusza - droga forteczna - BOERNEROWO
W
extra
PL. UNII LUBELSKIEJ - Bagatela - Al. Ujazdowskie - pl. Trzech Krzyży (powrót: pl. Trzech Krzyży - Nowy Świat - Al. Jerozolimskie - Marszałkowska) - Książęca - Czerniakowska - Powsińska - WILANÓW
stan na 31.08.1939r.


Wybuch wojny przerwał okres świetności warszawskich tramwajów. 9 września 1939r. w wyniku zniszczeń wojennych tramwaje przestały kursować. Co prawda w październiku ponownie uruchomiono dzienną komunikację tramwajową, jednakże linie nocne (m.in. z racji wprowadzonej godziny policyjnej) odeszły w niepamięć. Pierwsze lata powojenne też nie były dobrym czasem na uruchomienie nocnej komunikacji tramwajowej. Dopiero 1 lutego 1950r. na ulice powróciły nocne tramwaje. Uruchomiono wtedy 11 nowych linii, będących w pewnym sensie odmianami linii dziennych i noszących oznaczenia cyfrowe najbliższej im trasowo linii dziennej.

3
kreślone
KAWĘCZYŃSKA - Ząbkowska - Targowa - 11 Listopada - Odrowąża - Białołęcka - Wysockiego - PELCOWIZNA
4
kreślone
RADZYMIŃSKA - Ząbkowska - Targowa - 11 Listopada - ŚW. WINCENTEGO
6
kreślone
BIELANY - Marymoncka - Słowackiego - Mickiewicza - Nowotki - Marszałkowska - Al. Jerozolimskie - most Poniatowskiego - al. Poniatowskiego - al. Zieleniecka - Targowa - Kijowska - DWORZEC WSCHODNI
7
kreślone
OKĘCIE - Szosa Krakowska - Grójecka - Al. Jerozolimskie - PL. STARYNKIEWICZA
8
kreślone
POWĄZKI CM. CYWILNY - Powązkowska - Okopowa - Towarowa - Grójecka - Filtrowa - Sucha - 6 Sierpnia - PL. ZBAWICIELA
11
kreślone
BEMA - Wolska - al. Świerczewskiego - Żelazna - Al. Jerozolimskie - Marszałkowska - Puławska - RAKOWIECKA
12
kreślone
SŁUŻEWIEC WYŚCIGI - Puławska - Marszałkowska - Al. Jerozolimskie - PL. STARYNKIEWICZA
20
kreślone
BOERNEROWO - szosa forteczna - Obozowa - Młynarska - al. Świerczewskiego - Żelazna - PL. STARYNKIEWICZA
24
kreślone
STASZICA - Wolska (powrót: Młynarska - Górczewska) - al. Świerczewskiego - Marszałkowska - Al. Jerozolimskie - most Poniatowskiego - al. Poniatowskiego - Waszyngtona - Grochowska - GOCŁAWEK
26
kreślone
WOLA CM. KATOLICKI - Wolska - al. Świerczewskiego - most Śląsko-Dąbrowski - al. Świerczewskiego -Targowa - Zamoyskiego - Grochowska - WIATRACZNA
27
kreślone
POTOCKA - Słowackiego - Mickiewicza - Nowotki - al. Świerczewskiego - Młynarska - Górczewska - STASZICA (powrót przez Wolską)
stan na 01.02.1950r.


W miarę rozbudowy Warszawy modyfikowano trasy już istniejących linii, likwidowano słabo wykorzystane i uruchamiano nowe, tak że numery linii coraz mniej miały wspólnego z dziennym odpowiednikiem. W 1963r. kursowało 12 nocnych linii tramwajowych (oraz 1 nocna trolejbusowa i 7 nocnych linii autobusowych).

1
kreślone
KAWĘCZYŃSKA - Ząbkowska - Targowa - 11 Listopada - Odrowąża - Białołęcka - Wysockiego - PELCOWIZNA
2
kreślone
BANACHA - Grójecka - Al. Jerozolimskie - most Poniatowskiego - al. Poniatowskiego - al. Zieleniecka - Targowa 11 Listopada - ŚW. WINCENTEGO
3
kreślone
KAWĘCZYŃSKA - Ząbkowska - Targowa - Zamoyskiego - Grochowska - GOCŁAWEK
4
kreślone
RAKOWIECKA - Puławska - Marszałkowska - al. Świerczewskiego - most Śląsko-Dąbrowski - al. Świerczewskiego - Targowa - 11 Listopada - STALOWA
7
kreślone
OKĘCIE - al. Krakowska - Grójecka - Filtrowa - Krzywickiego - Nowowiejska - Marszałkowska - Puławska - Woronicza - WORONICZA
15
kreślone
HUTA WARSZAWA - Pstrowskiego - Marymoncka - Słowackiego - Mickiewicza - Nowotki - Marszałkowska - Puławska - Woronicza - WORONICZA
19
kreślone
SŁUŻEWIEC WYŚCIGI - Puławska - Marszałkowska - Al. Jerozolimskie - Towarowa - Okopowa - al. Świerczewskiego - Młynarska - Górczewska - STASZICA (powrót przez ul. Wolską)
20
kreślone
BEMOWO - Lazurowa - Groty - Górce - Obozowa - Młynarska - al. Świerczewskiego - Okopowa - Towarowa - Grójecka - BANACHA
24
kreślone
STASZICA - Wolska (powrót: Młynarska - Górczewska) - al. Świerczewskiego - Żelazna - Al. Jerozolimskie - most Poniatowskiego - al. Poniatowskiego - Waszyngtona - Grochowska - GOCŁAWEK
26
kreślone
WOLA CM. KATOLICKI - Wolska - al. Świerczewskiego - most Śląsko-Dąbrowski - al. Świerczewskiego -Targowa - Kijowska - DWORZEC WSCHODNI
27
kreślone
POTOCKA - Słowackiego - Mickiewicza - Nowotki - Stawki - Marchlewskiego - al. Świerczewskiego - Okopowa - Powązkowska - POWĄZKI CM. WOJSKOWY
33
kreślone
WILANÓW - Wiertnicza - Powsińska - Czerniakowska - Gagarina - Spacerowa - Goworka - Puławska - Rakowiecka - al. Niepodległości - Chałubińskiego - Marchlewskiego - Stołeczna - Słowackiego - POTOCKA
stan na 27.12.1963r.
   


28 grudnia 1963r dokonano rewolucyjnych zmian w komunikacji nocnej. Zlikwidowano wszystkie dotychczasowe linie, uruchamiając 19 nowych, nieraz o całkiem odmiennych trasach. Główną rolę w komunikacji nocnej przypisano autobusom, pozostawiając linie tramwajowe (tylko 4) na trasach, gdzie trudne byłoby uruchomienie autobusów - nocne tramwaje miały pełnić już tylko rolę dowozową do węzłów komunikacyjnych.

651 KAWĘCZYŃSKA - Ząbkowska - Targowa - 11 Listopada - Ordrowąża - Białołęcka - Wysockiego - PELCOWIZNA
652 DWORZEC WSCHODNI - Kijowska - Targowa - 11 Listopada - ŚW. WINCENTEGO
653 BEMOWO - Lazurowa - Dywizjomu 303 - Obozowa - Młynarska - al. Świerczewskiego - Okopowa- Powązkowska - POWĄZKI CM. WOJSKOWY
654 RAKOWIECKA - Puławska - Goworka - Spacerowa - Gagarina - Czerniakowska - Powsińska - Wiertnicza - WILANÓW
stan na 29.12.1963r.


Taki układ nie trwał zbyt długo. Już po dwóch latach uznano że utrzymywanie nocnych tramwajów nie ma sensu ekonomicznego (dodatkowo likwidację linii nocnych argumentowano możliwością wykonywania bieżących napraw torowisk w nocy bez potrzeby zaburzania komunikacji) i 29 sierpnia 1965r. zlikwidowano ostatnie nocne linie tramwajowe (linię 651 zastąpiła linia autobusowa 616, linię 652 - 617, a linię 654 - 618).





Nocne tramwaje pojawiły się niespodziewanie w nocy 14/15.08.1992r. Tejże nocy 14/15 sierpnia 1992r. na Stadionie Dziesięciolecia odbył się koncert charytatywny, dochód z którego przeznaczono na rzecz dzieci - nosicieli wirusa HIV. Celem ułatwienia dojazdu na koncert i powrotu widzów do domów uruchomiono tramwajową linię nocną 640.

640 DWORZEC WSCHODNI - Kijowska - Targowa - al.Zieleniecka - al. Poniatowskiego - most Poniatowskiego - Al. Jerozolimskie - Grójecka - PLAC NARUTOWICZA


Linia nie miała ułożonego rozkładu jazdy, odjazdy z placu Narutowicza odbywały się na polecenia Nadzoru Ruchu. Linię obsługiwało pięć składów trójwagonowych: z R-1 Wola 1030+1029+1015, z R-3 Mokotów 361+371+372 i 450+193+195, z R-4 Żoliborz 670+737+799 (w reklamie) i 794+758+650".





Przez wiele lat wydawało się że to był już ostatni akord nocnej komunikacji tramwajowej w Warszawie. Tymczasem 2003r. przyniósł niespodziankę - w ramach oszczędzania na tramwajach uruchomiono solówki. Już w sierpniu 2003r rozpatrywano możliwość uruchomienia linii nocnej (celem znaczniejszego wykorzystania tychże solówek), jednakże szybko ten zamysł zarzucono. Pomysł na linię nocną powrócił w grudniu, kiedy to niespodziewanie ZTM wycofał brygady jednowagonowe z linii dziennych. Zarząd Transportu Miejskiego szybko wprowadził pomysł w życie (zmuszając przy okazji TW do napisania od nowa grafików pracy motorniczych na grudzień) i od nocy 12/13 grudnia 2003r na ulice ponownie wyjechały nocne tramwaje. Nowo uruchomionej linii okólnej nadano znany już numer '640', do obsługi wytypowano zajezdnie R-1 Wola (1 brygada), R-3 Mokotów (2 brygady) i R-4 Żoliborz (1 brygada). Wagony mokotowskie kursowały 'zgodnie ze wskazówkami zegara' (w Al. Jerozolimskich - w kierunku Ochoty), a wolski i żoliborski - 'przeciwnie do wskazówek zegara' (w Al. Jerozolimskich - w kierunku Pragi).

640 DW. CENTRALNY - Al. Jerozolimskie - pl. Zawiszy - Towarowa - Okopowa - al. Solidarności - most Śląsko-Dąbrowski - al. Solidarności - Targowa - Zamoyskiego - Grochowska - rondo Wiatraczna - Waszyngtona - al. Poniatowskiego - most Poniatowskiego - Al. Jerozolimskie - DW. CENTRALNY
(linia okrężna, kursuje w obu kierunkach)

rozdysponowanie brygad
na linii 640
1/640 - R-3 Mokotów
2/640 - R-1 Wola
3/640 - R-3 Mokotów
4/640 - R-4 Żoliborz


Pierwsze kursy zaczynały się przy Dworcu Centralnym o godz. 23.25, następne odjazdy były co pół godziny. W dniach 12-15 grudnia 2003r., 19-22 grudnia 2003r. oraz 26-29 grudnia 2003r. kursowały wagony solo, natomiast w okresie 31 grudnia 2003r. - 5 stycznia 2004r. składy dwuwagonowe (przy czym w noc sylwestrowo-noworoczną liczba brygad była podwojona). Pierwszej nocy kursowania na linii pojawiły się wagony: 364 (1/640), 1070 (2/640), 465 (3/640) i 230 (4/640). Dwa tygodnie później na jednej z mokotowskich brygad pojawił się wagon 105Nm 1458 (drugi wagon ze składu był wtedy odstawiony z powodu awarii). W nocy 28/29 grudnia 2003r. z powodu awarii wodociągowej na ul.Grochowskiej linia nocna kursowała po nieco zmienionej trasie (zamiast  ...Waszyngtona-Rondo Wiatraczna-Grochowska...  skrótem przez al.Zieleniecką). Linia została planowo zlikwidowana 5 stycznia 2004r., po czym odrodziła się ("w związku z licznymi telefonami od pasażerów") 9 stycznia, z taką samą liczbą i przydziałem brygad jednowagonowych.

       


Latem 2004r linia 640 została zawieszona - oficjalnie najpierw z powodu nocnych remontów torowisk, potem - remontu tunelu trasy W-Z, potem - znów dokonywanych nocami remontów torowisk. Jednak jesienią 2004r, pomimo zakończenia wszystkich remontów, utrzymano zawieszenie linii nocnej. Triumfalny powrót linii nastšpił dopiero w noc sylwestrową - przy okazji zmieniono trasę linii wprowadzając ją na Mokotów. Dzięki zmianie trasy pojawiła się szansa na zwiększenie liczby pasażerów i co za tym idzie - przedłużenie istnienia nocnej komunikacji tramwajowej w Warszawie (zaplanowano że linia 640 będzie kursować w noce piątek/sobota i sobota/niedziela tylko do końca lutego). W noc sylwestrową i 01/02.01.2005 kursowało 12 składów 2-wagonowych (po 3 z każdej zajezdni), w kolejne noce na tory wyruszyło 6 solówek (po 2 z zajezdni R-1 Wola, R-2 Praga i R-3 Mokotów).

640 DW. CENTRALNY - Al. Jerozolimskie - most Poniatowskiego - Waszyngtona - rondo Wiatraczna - Grochowska - Zamoyskiego - Targowa - al. Solidarności - most Śląsko-Dąbrowski - al. Solidarności - pl. Bankowy - Marszałkowska - Puławska - Woronicza - Wołoska - św. Boboli - Rakowiecka - al. Niepodległości - Nowowiejska - Krzywickiego - Filtrowa - pl. Narutowicza - Grójecka - Al. Jerozolimskie - DW. CENTRALNY
(linia okrężna, kursuje w obu kierunkach)


Zgodnie z założeniami linia 640 została zawieszona od 28 lutego 2005r. (ostatni kurs w nocy 26/27 lutego), a po kilkunastu miesiącach - 31 grudnia 2005r. - została zlikwidowana.


05.07.2009 NAPISZ DO AUTORA © MKM 101