|
TRAMWAJE WARSZAWSKIE |
STRONA PRYWATNA |
Uruchomienie tramwaju elektrycznego dało impuls do stopniowej rozbudowy sieci dzięki czemu tramwaje stały się podstawowym środkiem transportu w Warszawie.
Miasto jednak funkcjonowało nie tylko w dzień ale i w nocy, a wtedy tramwaje grzecznie stały w remizach i potencjalnym pasażerom
pozostawały do dyspozycji własne nogi lub nieliczne taksówki. Sytuacja zmieniła się w 1921r - wtedy to urzędnicy miejscy
zadecydowali o uruchomieniu nocnej linii tramwajowej mającej odwieźć warszawiaków do domów po zabawie sylwestrowej - oczywiście
za odpowiednią zapłatą. W dniu 31 grudnia 1921r. "tytułem próby na 1 tydzień" uruchomiono linię oznaczoną numerem '10',
łączącą pl.Teatralny z pl.Zbawiciela (przez Krakowskie Przedmieście, Nowy Świat, Al.Jerozolimskie i Marszałkowską). Próba wypadła pomyślnie
i już 3 stycznia 1922r. linię '10' przedłużono po moście Kierbedzia do Dworca Wileńskiego, a 14 stycznia tego roku uruchomiono drugą linię nocną
(oznaczoną numerem '20') łączącą pl.Zbawiciela z bliską Wolą.
10 |
PL. ZBAWICIELA - Marszałkowska - Al. Jerozolimskie - Nowy Świat - Krakowskie Przedmieście -
Nowy Zjazd - most Kierbedzia - Zygmuntowska - DWORZEC WILEŃSKI |
20 |
PL. ZBAWICIELA - Marszałkowska - Królewska - Krakowskie Przedmieście - Trębacka - Nowosenatorska - pl. Teatralny -
Bielańska - Leszno - Żelazna - CHŁODNA/ŻELAZNA |
Linie nocne działały między 23.30 a 2.00 w nocy, kursowały na nich pojedyncze wagony silnikowe. Komunikacja nocna okazała sukcesem
co zaowocowało dalszą rozbudową sieci. 16 grudnia 1922r wydłużono linię '10' do ul.Wileńskiej a linię '20' do Rogatek Wolskich,
natomiast rok później obie linie przedłużono do placu Unii Lubelskiej. W 1925r. uruchomiono kursy wypadowe linii '10' do Dworca Wschodniego.
W rok później, 15 października 1926r. wszystkie kursy tej linii skierowano do Dworca Wschodniego (wycofując tym samym z ul. Wileńskiej).
Zmiany dotknęły także linię'20' - 13 lutego 1927r. wydłużono ją do ul. Młynarskiej. Dwukrotnie (w 1927r i 1928r) uruchamiano nową linię '30',
za każdym razem jednak po kilku miesiącach była likwidowana. Tak więc na kilka następnych lat utrzymał się układ z dwoma liniami nocnymi.
10 |
PL. UNII LUBELSKIEJ - Marszałkowska - Al. Jerozolimskie - Nowy Świat - Krakowskie Przedmieście -
Nowy Zjazd - most Kierbedzia - Zygmuntowska - Targowa - Kijowska - DWORZEC WSCHODNI |
20 |
PL. UNII LUBELSKIEJ - Marszałkowska - Królewska - Krakowskie Przedmieście - Trębacka - Focha - pl. Teatralny -
Bielańska - Leszno - Żelazna - Chłodna - Wolska - Młynarska - MŁYNARSKA |
Poprawa sytuacji gospodarczej po wielkim kryzysie zwiększyła mobilność społeczeństwa Warszawy, a stopniowa rozbudowa miasta wymagała
wymagała uruchamiania coraz to nowych linii komunikacyjnych. Dotyczyło to także komunikacji nocnej - i tak 5 listopada 1932r uruchomiono nocne
połączenie Śródmieścia z Ochotą (dzięki skierowaniu linii '10' na pl.Narutowicza), Wierzbnem (poprzez wydłużenie linii'20')
i Żoliborzem (dzięki uruchomionej ponownie, tym razem po innej trasie, linii '30').
10 |
PL. NARUTOWICZA - Filtrowa - Sucha - 6 Sierpnia - Śniadeckich - Marszałkowska - Al. Jerozolimskie - Nowy Świat - Krakowskie Przedmieście -
Nowy Zjazd - most Kierbedzia - Zygmuntowska - Targowa - Kijowska - DWORZEC WSCHODNI |
20 |
WIERZBNO - Puławska - Marszałkowska - Królewska - Krakowskie Przedmieście - Trębacka - Focha - pl. Teatralny -
Bielańska - Leszno - Żelazna - Chłodna - Wolska - Młynarska - MŁYNARSKA |
30 |
PL. TRZECH KRZYŻY - Nowy Świat - Krakowskie Przedmieście - Trębacka - Focha - pl. Teatralny - Bielańska - Nalewki - pl. Muranowski -
Sierakowska - Szymanowska - Krajewskiego - Zajączka - Mickiewicza - PL. WILSONA |
Kolejnych zmian dokonano w 1933r - najpierw w styczniu tego roku uruchomiono kurs nocny z Dworca Głównego przez most Poniatowskiego
na Grochów (początkowo tramwaj kończył kurs przy ul. Podskarbińskiej, po tygodniu linię wydłużono do Wiatracznej), a 4 grudnia 1933r
uruchomiono kolejne kursy nocne z pl. Teatralnego do Czerniakowa, Gocławka i Pelcowizny. Linie te nie posiadały numerów - były oznaczone
jedynie tablicą kierunkową z nazwą krańca. W tym czasie uruchomiono też pierwszą nocną linię podmiejską - dwa kursy oznaczone 'A extra'
łączyły remizę "Wola" z zakładami lotniczymi na Okęciu, umożliwiając w ten sposób odwiezienie pracowników drugiej zmiany do domów
(w 1933r. jeden z tych kursów skrócono do remizy "Rakowiec"). 1 lipca 1935r uruchomiono połączenia z kolejnymi osiedlami tworząc tzw "kursy wypadowe" na istniejących już liniach
'20' (jeden kurs do Boernerowa, leżącego wtedy poza granicami Warszawy) oraz '30' (po jednym kursie na Marymont i Bielany).
Kolejne zmiany wprowadzono 6 lipca 1936r - linię'10' wycofano spod Dworca Wschodniego kierując ją na Radzymińską, natomiast linię '20'
wycofano z Młynarskiej, wydłużając jej przebieg wzdłuż ul. Wolskiej do skrzyżowania z ul.Bema.
1 maja 1937 uruchomiono kolejną linię nocną '40' łączącą pl.Zbawiciela z ul.Rakowiecką oraz nieznacznie zmieniono przebieg linii '10' w Śródmieściu.
Najprawdobniej też w maju 1937r powstała kolejna już podmiejska
linia nocna 'W extra' łącząca pl. Zbawiciela z Wilanowem. Kilka miesięcy potem - 1 sierpnia 1937r. uporządkowano system komunikacji nocnej,
nadając wszystkim kursom miejskim odpowiednie oznaczenia cyfrowe (przy okazji wydłużono linię '20' do krańca Służew).
W prawie niezmienionym stanie (poza likwidacją linii A extra, uproszczeniem przebiegu linii '30' i nieznacznym wydłużeniem linii '20' do Służewca)
taki układ linii nocnych dotrwał do września 1939r.
10 |
PL. NARUTOWICZA - Filtrowa - Sucha - 6 Sierpnia - pl.Zbawiciela - Marszałkowska - Al. Jerozolimskie - Nowy Świat - Krakowskie Przedmieście -
Nowy Zjazd - most Kierbedzia - Zygmuntowska - Targowa - Ząbkowska - Radzymińska - RADZYMIŃSKA |
20 |
SŁUŻEW - Puławska - Marszałkowska - Królewska - Krakowskie Przedmieście - Trębacka - Focha - pl. Teatralny -
Bielańska - Leszno - Żelazna - Chłodna - Wolska - BEMA/WOLSKA |
30 |
PL. TRZECH KRZYŻY - Nowy Świat - Krakowskie Przedmieście - Trębacka - Focha - pl. Teatralny - Bielańska - Nalewki - pl. Muranowski -
Muranowska - Bonifraterska - Mickiewicza - PLAC WILSONA |
40 |
PL. ZBAWICIELA - Marszałkowska - Puławska - Rakowiecka - RAKOWIECKA (linia kursowała tylko w dni przedświąteczne i świąteczne) |
50 |
PL. TEATRALNY - Focha - Trębacka - Krakowskie Przedmieście - Nowy Świat - pl. Trzech Krzyży -
Książęca - Czerniakowska - Powsińska - MIASTO-OGRÓD CZERNIAKÓW |
60 |
PL. TEATRALNY - Focha - Trębacka - Krakowskie Przedmieście - Nowy Świat - al. 3 Maja - most Poniatowskiego -
al. Poniatowskiego - al. Zieleniecka - Zamoyskiego - Grochowska - GOCŁAWEK |
70 |
DWORZEC GŁÓWNY - Al. Jerozolimskie - most Poniatowskiego - al. Poniatowskiego - al. Zieleniecka - Zamoyskiego - Grochowska - GOCŁAWEK |
80 |
PL. TEATRALNY - Focha - Trębacka - Krakowskie Przedmieście - Nowy Zjazd - most Kierbedzia - Zygmuntowska - Targowa -
Wileńska - Konopacka - 11 Listopada - Odrowąża - Białołęcka - Poborzańska - Wysockiego - PELCOWIZNA |
90 |
PL. ŻELAZNEJ BRAMY - Żabia - pl. Bankowy (powrót: pl. Bankowy - Przechodnia) - Senatorska - Bielańska - Tłomackie - Leszno -
Górczewska - Księcia Janusza - droga forteczna - BOERNEROWO |
W extra |
PL. UNII LUBELSKIEJ - Bagatela - Al. Ujazdowskie - pl. Trzech Krzyży (powrót: pl. Trzech Krzyży - Nowy Świat - Al. Jerozolimskie - Marszałkowska) -
Książęca - Czerniakowska - Powsińska - WILANÓW |
Wybuch wojny przerwał okres świetności warszawskich tramwajów. 9 września 1939r. w wyniku zniszczeń wojennych tramwaje przestały kursować.
Co prawda w październiku ponownie uruchomiono dzienną komunikację tramwajową, jednakże linie nocne (m.in. z racji wprowadzonej godziny policyjnej)
odeszły w niepamięć. Pierwsze lata powojenne też nie były dobrym czasem na uruchomienie nocnej komunikacji tramwajowej. Dopiero 1 lutego 1950r.
na ulice powróciły nocne tramwaje. Uruchomiono wtedy 11 nowych linii, będących w pewnym sensie odmianami linii dziennych i noszących oznaczenia cyfrowe
najbliższej im trasowo linii dziennej.
3 kreślone |
KAWĘCZYŃSKA - Ząbkowska - Targowa - 11 Listopada - Odrowąża - Białołęcka - Wysockiego - PELCOWIZNA |
4 kreślone |
RADZYMIŃSKA - Ząbkowska - Targowa - 11 Listopada - ŚW. WINCENTEGO |
6 kreślone |
BIELANY - Marymoncka - Słowackiego - Mickiewicza - Nowotki - Marszałkowska - Al. Jerozolimskie -
most Poniatowskiego - al. Poniatowskiego - al. Zieleniecka - Targowa - Kijowska - DWORZEC WSCHODNI |
7 kreślone |
OKĘCIE - Szosa Krakowska - Grójecka - Al. Jerozolimskie - PL. STARYNKIEWICZA |
8 kreślone |
POWĄZKI CM. CYWILNY - Powązkowska - Okopowa - Towarowa - Grójecka - Filtrowa - Sucha - 6 Sierpnia - PL. ZBAWICIELA |
11 kreślone |
BEMA - Wolska - al. Świerczewskiego - Żelazna - Al. Jerozolimskie - Marszałkowska - Puławska - RAKOWIECKA |
12 kreślone |
SŁUŻEWIEC WYŚCIGI - Puławska - Marszałkowska - Al. Jerozolimskie - PL. STARYNKIEWICZA |
20 kreślone |
BOERNEROWO - szosa forteczna - Obozowa - Młynarska - al. Świerczewskiego - Żelazna - PL. STARYNKIEWICZA |
24 kreślone |
STASZICA - Wolska (powrót: Młynarska - Górczewska) - al. Świerczewskiego - Marszałkowska - Al. Jerozolimskie -
most Poniatowskiego - al. Poniatowskiego - Waszyngtona - Grochowska - GOCŁAWEK |
26 kreślone |
WOLA CM. KATOLICKI - Wolska - al. Świerczewskiego - most Śląsko-Dąbrowski - al. Świerczewskiego -Targowa - Zamoyskiego - Grochowska - WIATRACZNA |
27 kreślone |
POTOCKA - Słowackiego - Mickiewicza - Nowotki - al. Świerczewskiego - Młynarska - Górczewska - STASZICA (powrót przez Wolską) |
W miarę rozbudowy Warszawy modyfikowano trasy już istniejących linii, likwidowano słabo wykorzystane i uruchamiano nowe,
tak że numery linii coraz mniej miały wspólnego z dziennym odpowiednikiem.
W 1963r. kursowało 12 nocnych linii tramwajowych (oraz 1 nocna trolejbusowa i 7 nocnych linii autobusowych).
1 kreślone |
KAWĘCZYŃSKA - Ząbkowska - Targowa - 11 Listopada - Odrowąża - Białołęcka - Wysockiego - PELCOWIZNA |
2 kreślone |
BANACHA - Grójecka - Al. Jerozolimskie - most Poniatowskiego - al. Poniatowskiego - al. Zieleniecka - Targowa
11 Listopada - ŚW. WINCENTEGO |
3 kreślone |
KAWĘCZYŃSKA - Ząbkowska - Targowa - Zamoyskiego - Grochowska - GOCŁAWEK |
4 kreślone |
RAKOWIECKA - Puławska - Marszałkowska - al. Świerczewskiego - most Śląsko-Dąbrowski - al. Świerczewskiego - Targowa -
11 Listopada - STALOWA |
7 kreślone |
OKĘCIE - al. Krakowska - Grójecka - Filtrowa - Krzywickiego - Nowowiejska - Marszałkowska - Puławska - Woronicza - WORONICZA |
15 kreślone |
HUTA WARSZAWA - Pstrowskiego - Marymoncka - Słowackiego - Mickiewicza - Nowotki - Marszałkowska - Puławska - Woronicza - WORONICZA |
19 kreślone |
SŁUŻEWIEC WYŚCIGI - Puławska - Marszałkowska -
Al. Jerozolimskie - Towarowa - Okopowa - al. Świerczewskiego - Młynarska - Górczewska - STASZICA (powrót przez ul. Wolską) |
20 kreślone |
BEMOWO - Lazurowa - Groty - Górce - Obozowa - Młynarska - al. Świerczewskiego - Okopowa - Towarowa -
Grójecka - BANACHA |
24 kreślone |
STASZICA - Wolska (powrót: Młynarska - Górczewska) - al. Świerczewskiego - Żelazna - Al. Jerozolimskie -
most Poniatowskiego - al. Poniatowskiego - Waszyngtona - Grochowska - GOCŁAWEK |
26 kreślone |
WOLA CM. KATOLICKI - Wolska - al. Świerczewskiego - most Śląsko-Dąbrowski - al. Świerczewskiego -Targowa - Kijowska - DWORZEC WSCHODNI |
27 kreślone |
POTOCKA - Słowackiego - Mickiewicza - Nowotki - Stawki - Marchlewskiego - al. Świerczewskiego - Okopowa -
Powązkowska - POWĄZKI CM. WOJSKOWY |
33 kreślone |
WILANÓW - Wiertnicza - Powsińska - Czerniakowska - Gagarina - Spacerowa - Goworka - Puławska -
Rakowiecka - al. Niepodległości - Chałubińskiego - Marchlewskiego - Stołeczna - Słowackiego - POTOCKA |
28 grudnia 1963r dokonano rewolucyjnych zmian w komunikacji nocnej. Zlikwidowano wszystkie dotychczasowe linie, uruchamiając 19 nowych, nieraz o całkiem
odmiennych trasach. Główną rolę w komunikacji nocnej przypisano autobusom, pozostawiając linie tramwajowe (tylko 4) na trasach, gdzie trudne byłoby uruchomienie
autobusów - nocne tramwaje miały pełnić już tylko rolę dowozową do węzłów komunikacyjnych.
651 |
KAWĘCZYŃSKA - Ząbkowska - Targowa - 11 Listopada - Ordrowąża - Białołęcka - Wysockiego - PELCOWIZNA |
652 |
DWORZEC WSCHODNI - Kijowska - Targowa - 11 Listopada - ŚW. WINCENTEGO |
653 |
BEMOWO - Lazurowa - Dywizjomu 303 - Obozowa - Młynarska - al. Świerczewskiego - Okopowa- Powązkowska - POWĄZKI CM. WOJSKOWY |
654 |
RAKOWIECKA - Puławska - Goworka - Spacerowa - Gagarina - Czerniakowska - Powsińska - Wiertnicza - WILANÓW |
Taki układ nie trwał zbyt długo. Już po dwóch latach uznano że utrzymywanie nocnych tramwajów nie ma sensu ekonomicznego (dodatkowo likwidację
linii nocnych argumentowano
możliwością wykonywania bieżących napraw torowisk w nocy bez potrzeby zaburzania komunikacji) i 29 sierpnia 1965r. zlikwidowano ostatnie nocne linie tramwajowe
(linię 651 zastąpiła linia autobusowa 616, linię 652 - 617, a linię 654 - 618).
Nocne tramwaje pojawiły się niespodziewanie w nocy 14/15.08.1992r. Tejże nocy 14/15 sierpnia 1992r. na Stadionie Dziesięciolecia odbył się
koncert charytatywny, dochód z którego przeznaczono na rzecz dzieci - nosicieli wirusa HIV.
Celem ułatwienia dojazdu na koncert i powrotu widzów do domów uruchomiono tramwajową linię nocną 640.
640 |
DWORZEC WSCHODNI - Kijowska - Targowa - al.Zieleniecka - al. Poniatowskiego - most Poniatowskiego -
Al. Jerozolimskie - Grójecka - PLAC NARUTOWICZA |
Linia nie miała ułożonego rozkładu jazdy, odjazdy z placu Narutowicza odbywały się na polecenia Nadzoru Ruchu.
Linię obsługiwało pięć składów trójwagonowych: z R-1 Wola 1030+1029+1015,
z R-3 Mokotów 361+371+372 i 450+193+195, z R-4 Żoliborz 670+737+799 (w reklamie) i 794+758+650".
Przez wiele lat wydawało się że to był już ostatni akord nocnej komunikacji tramwajowej w Warszawie.
Tymczasem 2003r. przyniósł niespodziankę - w ramach oszczędzania na tramwajach uruchomiono solówki. Już w sierpniu 2003r
rozpatrywano możliwość uruchomienia linii nocnej (celem znaczniejszego wykorzystania tychże solówek), jednakże szybko ten zamysł zarzucono.
Pomysł na linię nocną powrócił w grudniu, kiedy to niespodziewanie ZTM wycofał brygady jednowagonowe z linii dziennych. Zarząd Transportu Miejskiego
szybko wprowadził pomysł w życie (zmuszając przy okazji TW
do napisania od nowa grafików pracy motorniczych na grudzień) i od nocy 12/13 grudnia 2003r na ulice ponownie wyjechały nocne tramwaje.
Nowo uruchomionej linii okólnej nadano znany już numer '640', do obsługi wytypowano zajezdnie R-1 Wola (1 brygada), R-3 Mokotów (2 brygady)
i R-4 Żoliborz (1 brygada). Wagony mokotowskie kursowały 'zgodnie ze wskazówkami zegara' (w Al. Jerozolimskich - w kierunku Ochoty),
a wolski i żoliborski - 'przeciwnie do wskazówek zegara' (w Al. Jerozolimskich - w kierunku Pragi).
640 |
DW. CENTRALNY - Al. Jerozolimskie - pl. Zawiszy - Towarowa - Okopowa - al. Solidarności - most Śląsko-Dąbrowski - al. Solidarności - Targowa -
Zamoyskiego - Grochowska - rondo Wiatraczna - Waszyngtona - al. Poniatowskiego - most Poniatowskiego - Al. Jerozolimskie - DW. CENTRALNY
(linia okrężna, kursuje w obu kierunkach) |
rozdysponowanie brygad
na linii 640 |
1/640 - R-3 Mokotów
2/640 - R-1 Wola
3/640 - R-3 Mokotów
4/640 - R-4 Żoliborz |
Pierwsze kursy zaczynały się przy Dworcu Centralnym o godz. 23.25,
następne odjazdy były co pół godziny. W dniach 12-15 grudnia 2003r., 19-22 grudnia 2003r.
oraz 26-29 grudnia 2003r. kursowały wagony solo, natomiast w okresie 31 grudnia 2003r. - 5 stycznia 2004r.
składy dwuwagonowe (przy czym w noc sylwestrowo-noworoczną liczba brygad była podwojona).
Pierwszej nocy kursowania na linii pojawiły się wagony: 364 (1/640), 1070 (2/640),
465 (3/640) i 230 (4/640). Dwa tygodnie później na jednej z mokotowskich brygad pojawił się
wagon 105Nm 1458 (drugi wagon ze składu był wtedy odstawiony z powodu awarii).
W nocy 28/29 grudnia 2003r. z powodu awarii wodociągowej na ul.Grochowskiej linia nocna kursowała po
nieco zmienionej trasie (zamiast ...Waszyngtona-Rondo Wiatraczna-Grochowska... skrótem
przez al.Zieleniecką).
Linia została planowo zlikwidowana 5 stycznia 2004r.,
po czym odrodziła się ("w związku z licznymi telefonami od pasażerów") 9 stycznia,
z taką samą liczbą i przydziałem brygad jednowagonowych.
Latem 2004r linia 640 została zawieszona - oficjalnie najpierw z powodu nocnych remontów torowisk, potem - remontu tunelu trasy W-Z, potem - znów
dokonywanych nocami remontów torowisk. Jednak jesienią 2004r, pomimo zakończenia wszystkich remontów, utrzymano zawieszenie linii nocnej.
Triumfalny powrót linii nastšpił dopiero w noc sylwestrową - przy okazji zmieniono trasę linii wprowadzając ją na Mokotów. Dzięki zmianie trasy pojawiła się szansa
na zwiększenie liczby pasażerów i co za tym idzie - przedłużenie istnienia nocnej komunikacji tramwajowej w Warszawie (zaplanowano że linia 640
będzie kursować w noce piątek/sobota i
sobota/niedziela tylko do końca lutego). W noc sylwestrową i 01/02.01.2005 kursowało 12 składów 2-wagonowych
(po 3 z każdej zajezdni), w kolejne noce na tory wyruszyło 6 solówek (po 2 z zajezdni R-1 Wola, R-2 Praga i R-3 Mokotów).
640 |
DW. CENTRALNY - Al. Jerozolimskie - most Poniatowskiego - Waszyngtona - rondo Wiatraczna - Grochowska - Zamoyskiego
- Targowa - al. Solidarności - most Śląsko-Dąbrowski - al. Solidarności - pl. Bankowy - Marszałkowska - Puławska - Woronicza - Wołoska - św. Boboli - Rakowiecka
- al. Niepodległości - Nowowiejska - Krzywickiego - Filtrowa - pl. Narutowicza - Grójecka - Al. Jerozolimskie - DW. CENTRALNY
(linia okrężna, kursuje w obu kierunkach) |
Zgodnie z założeniami linia 640 została zawieszona od 28 lutego 2005r. (ostatni kurs w nocy 26/27 lutego),
a po kilkunastu miesiącach - 31 grudnia 2005r. - została zlikwidowana.